Tam da büyüyecektik…

Maden, Ergani, Hani, Bingöl, Genç ele geçirildikten sonra 24 Şubat 1925’te Şeyh Sait’in komutanlarından Şeyh Ahmet, birlikleriyle Elazığ’a girdiğinde, dönemin Elazığ Valisi korkmuş ve çoktan Malatya’ya kaçmıştı. Hükümet güçleri henüz Elazığ’a ulaşmadan Elazığ halkı birlik olmuş şehrin yağmalanmasına müsaade etmeyerek isyancı birliğin komutanını yakalamışlardı. Diğer yandan Palu’nun Hayap Köyü’nde başlayan direniş sonrasında Şeyh Sait’e bağlı birlikler Palu’dan da püskürtülmüştü. Elazığ halkının cesareti, başarısı ve yeni kurulmuş olan devlete bağlılığı hem Ankara’ya moral vermiş hem de Elazığ’ın yeni kurulan devlet için ne kadar önemli olduğunu göstermişti.

O gün şehri kurtarmak için bir araya gelenler, bizler kadar ileri görüşlü olmadıklarından(!) isyancıların ne kadar muteber insanlar olduklarını ya anlamamışlar ya unutmuşlar ya da tartışmamışlardı. Aşağıda linkini verdiğim, 2017 yılında Elazığ Belediye Meclisinde yapılan bu tartışmayla 1925’te şehri işgal etmek için gelenlere direnmek suretiyle yapılan saygısızlık (maalesef toplantıda böyle ifade ediliyor) bir nebze de olsa telafi edilmiştir! Niyetim bu özet bilgilerdeki olayları tartışmak değil elbet.

(İzlemek için: https://www.facebook.com/watch/?v=1928170140754658 )

Yaşananlar Elazığ halkının, kendi iradesiyle yeni kurulmuş olan devletine bağlılığını göstermesi açısından önemliydi ve o gün devleti yönetenler bunu görmezden gelmedi. Bizden olana, daha fazla hizmet gitmeliydi.

Önce Elazığ’da Dar’ül İtamı San’at Mektebi açıldı. Burada yetim çocuklara kimseye muhtaç olmadan yaşamlarını sürdürebilsinler diye kabiliyetlerine göre demircilik, kunduracılık, tesviyecilik, dokumacılık, trikotaj, marangozluk ve mobilyacılık eğitimi veriliyordu. O zamanlar yetimlere destek olmak için onları bir araya toplayıp, yetimlikleri yüzlerine vurulup, başları okşanıp, pilav kavurma yedirmek suretiyle destek vermek henüz keşfedilmemişti.

Köprüler, yollar, hastane, havaalanı ve demiryolu yapılmaya başlandı. Elazığ’ın yıldızı bir anda parlamıştı. Demokrat Parti’nin Elazığ’da yüzde 51.1 ile kazandığı 1950 seçimlerinden sonra da Elazığ’ın yüzü gülmeye devam etti. Şehir, Erbakan’ın ve Süleyman Demirel’in de gözdelerindendi. Ülke, üzerinden yüz yıla yakın zaman geçmiş olsa da sanayi devrimini yakalamaya çalışırken Elazığ’da çimento fabrikası, şeker fabrikası, şarap fabrikası, sodyum bikromat fabrikası, azot fabrikası, Eti Krom, Eti Gümüş ve Et Balık Kurumu açılmıştı. Bu iştiraklerin bazılarında halkın ortak olmasına müsaade edilmişti. Dağlarımızdan çıkan krom, bakır ve simli kurşun Elazığ’da Elazığlılar tarafından işleniyor, ülkenin dört bir yanına pazarlanıyordu. Her kurumda yüzlerce hatta binlerce kişi çalışıyordu. Çalışanlar, TYP kapsamında sadece dokuz ay çalıştırılıp sonra işten çıkarılmıyorlardı. Asgari ücret de almıyorlardı. Çoğunluk temizlik görevlisi de değildi. Sendikaları vardı ve iyi de para kazanıyorlardı. Her yılbaşında da bir milletvekilinin referansını almak zorunda değillerdi. Milletvekilleri de hangi partiden olursa olsun halkın tamamından büyük saygı görüyorlardı ve hepsinin Elazığ için çalıştığı kanaati oldukça yaygındı.

Esnaflık varlıklı olmanın göstergesiydi çünkü şehrin kaynaklarının bir kısmı işçiler ve memurlar aracılığıyla şehre aktarılıyor, ticaretin canlı olması sağlanarak esnaf kazanıyordu, sermaye birikiyordu. Seçimler yapılıyor, iktidarlar değişiyor ama hep Elazığ kazanıyordu. Çünkü gelen de giden de Elazığ’ın ülke için ne kadar önemli olduğunu biliyordu.

90’lı yılların ortalarına gelindiğinde fabrikaların ne kadar zarar ettiğini konuşmaya başladık. Genel bütçeye getirdikleri yükü dinliyorduk haberlerde. Biz de hep birlikte bu işletmelerdeki çalışanların ne kadar tembel olduğunu çoktan kabul etmiş, buraları yönetenlerin sorumluluğunu sorgulamadan özelleştirmeden yana olanları destekliyorduk. İşletmelerin bazıları tamamen kapatılırken bazıları özelleştirildi. Rahatlamıştık. Genel bütçenin üstündeki yük kalkmıştı. Fakat küçük bir sorun vardı; şehre giren para yoktu, sermaye biriktirecek esnaf kalmamıştı ve işsizdik…

NOT: Yazının ilk bölümündeki tarihsel veriler ve ifadelerin kaynakları numaralandırılmış ve aşağıda belirtilmiştir.

KAYNAKLAR:

1-TDV İslam Ansiklopedisi Şeyh Sais

2- Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi; Cilt 5 Sayı 1 (2015)

3- MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi 2019 Cilt: 8 Sayı: 3

4- TDV İslam Ansiklopedisi Şeyh Said

5-Elazığ Son Haber

6-Elazığ Sanayisinin Tarihçesi ve Kronolojisi (ETSO)